Wanneer je de Duitse hoofdstad bezoekt denk je meteen aan toeristische trekpleisters zoals de Berlijnse Muur, Brandenburger Tor en de Fernsehturm. Aan een concentratiekamp in Berlijn denkt men niet gauw. In het noorden van de stad ligt het op het eerste gezicht pittoreske stadje Oranienburg. Schijn bedriegt, want vlakbij ligt een herinnering aan de meest duistere periode uit de Duitse geschiedenis. Het concentratiekamp Sachsenhausen bezoeken klinkt misschien niet aantrekkelijk, maar toch raad ik aan om dit plekje niet over te slaan.
Een korte geschiedenis van het concentratiekamp Sachsenhausen
In juli 1936 werd het concentratiekamp Sachsenhausen in gebruik genomen. Door haar ligging 35 kilometer ten noorden van Berlijn was het een van de voornaamste posities van de concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog.
Het administratieve centrum van alle kampen lag in Oranienburg, vijf kilometer ten zuiden van Sachsenhausen. Dit werd een opleidingscentrum voor SS-officieren die daarna uitgezonden werden naar andere kampen.
De gevangenen werden aanvankelijk gebruikt als dwangarbeiders, zij die systematisch vernietigd moesten worden werden daarom naar kampen in het oosten gezonden zoals Auschwitz. In maart 1943 besloot men toch een gaskamer en crematorium te bouwen waardoor men in grote getallen gevangenen om het leven kon brengen. Naar schatting kwamen 30,000 van de ongeveer 200,000 mensen die hier vast zaten om het leven in Sachsenhausen.
Sachsenhausen als model voor andere concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog
Hoewel Dachau het eerste concentratiekamp was (het werd drie jaar voor Sachsenhausen in gebruik genomen), moest Sachsenhausen als model dienen. Het heeft de vorm van een gelijkhoekige driehoek en is voorzien van acht wachttorens. Hierin werden machinegeweren geplaatst om gevangenen die wilden ontsnappen op andere gedachten te brengen. Een elektrisch hek met prikkeldraad moest dit al helemaal voorkomen. Dit werd echter ook door wanhopige mensen gebruikt die zich hierop gooiden en zo besloten zelf uit het leven te stappen. De capaciteit van het kamp werd meermaals uitgebreid maar het was desondanks constant overbevolkt. Ondanks de bouw van nieuwe kazernes leefde men in verschrikkelijke omstandigheden. Een kazerne was voorzien op 140 gevangenen maar in werkelijkheid leefden er meer dan 400, die bijvoorbeeld ook nog eens amper zeven toiletten onder elkaar moesten delen.
Sachsenhausen bezoeken
Nadat nieuwe gevangenen per trein aankwamen moesten ze naar het kamp marcheren terwijl ze vaak geslagen werden. Daarna moesten ze door een poort wandelen met de befaamde woorden “Arbeit macht frei”, een slogan die ook in andere kampen zoals Auschwitz hing. Vervolgens moesten ze op het Appellplatz wachten tot ze een plek in een kazerne kregen toebedeeld. Dit nam uren in beslag en in al die tijd keek de nabij gelegen galg hen genadeloos toe.
Het museum
Wanneer je Sachsenhausen gaat bezoeken begin je bij het museum waar je enkele interessante tentoonstellingen (zowel tijdelijk als permanent) kunt bezichtigen. Vervolgens zie je de originele toegangspoort tot deze hel en een gebouw dat het “Groene Monster” wordt genoemd. Hier aten de SS-bewakers in het kamp en hingen ze met elkaar rond. Dan kom je bij het eerdergenoemde Appelplatz, waar de aanwezigheid van de gevangenen elke dag werd opgenomen en waar ze ook hun taakverdeling voor de dag te horen kregen. Rond dit plein lagen een heel aantal houten kazernes, die later door de Russen zijn afgebroken. Twee kazernes (nummer 38 en 39) zijn echter heropgebouwd en ingericht als Holocaustmuseum.
De gevangenis
Verder kan je ook nog de gevangenis bezichtigen. Hoewel het originele gebouw door de Sovjet-Unie werd afgebroken in 1950 kon men elf jaar later nog een vleugel herstellen, inclusief met de originele celdeuren en ramen. Hier belanden betekende vaak het doodvonnis omdat ze nog minder eten kregen. Er waren ook speciale cellen voor de Gestapo waarin hun slachtoffers werden ondervraagd en gemarteld.
Je kan ook nog de voormalige keuken en wasserij bezichtigen, al zijn beiden nu ingericht als museum.
Executieplaatsen
Dan kom je tot bij het meest huiveringwekkende gedeelte van het concentratiekamp in Berlijn. Eerst heb je de loopgraven en de kuil waar veroordeelden en krijgsgevangenen werden geëxecuteerd. Naar het einde toe van de oorlog kwamen er zo’n 13,000 krijgsgevangenen van het Rode Leger aan in Sachsenhausen. Tijdens het opmeten van hun uniform werden 10,000 van hen door een verborgen gaatje in de muur doodgeschoten. Vervolgens werden ze verbrand in Station Z: het crematorium. Hiervan blijven enkel ruïnes over, al kan je nog wel enkele ovens zien. Van de gaskamer daarentegen blijft enkel de vloer over.
Je kan ook nog het industrieterrein bezichtigen waar de gevangenen gedwongen moesten werken tot ze erbij neervielen.
Evacuatie
Op het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam het Rode Leger steeds dichterbij. In de vroege ochtend van 21 april 1945 besloot men daarom het concentratiekamp Sachsenhausen te evacueren. 33,000 gevangenen begonnen aan hun dodenmars en 3000 gevangenen bleven achter. Zij waren immers te zwak of ziek om te reizen. Hiervan kwam minstens een tiende om het leven na de bevrijding en zij werden hier begraven. In hun herdenking werd het Veld der Graven opgericht.
Wat velen misschien niet weten is dat het kamp nadien door de Sovjet-Unie werd gebruikt als gevangenis voor hun onder meer Duitse krijgsgevangenen. Het kreeg de naam “Speciaal Kamp Nummer 1” en was vijf jaar geopend. Tijdens deze periode werden hier 60,000 mensen opgesloten, voornamelijk Nazi’s maar ook anti-communisten en collaborateurs. Toen het kamp in 1950 werd gesloten, waren minstens 12,000 van hen gestorven aan ondervoeding en ziektes. In 1995 maakte men een kerkhof om zij die in anonieme graven werden begraven te herdenken.
Dwangarbeid
Het concentratiekamp Sachsenhausen was de plek waar “Operatie Bernhard” werd uitgevoerd. De Duitsers dwongen de gevangenen om op grote schaal Amerikaans en Brits geld te vervalsen, om zo de economieën van deze landen te ondermijnen. Het grootste deel van het werk was echter zoals je kan verwachten fysiek bijzonder zwaar. Vanuit het kamp moesten ze bijvoorbeeld drie kilometer (heen en terug) marcheren om dokken te bouwen. Of ze werden ook aan het werk gezet in de fabriek van Heinkel, de vliegtuigbouwer, waar ze moesten werken aan bommenwerpers. Leuk weetje is dat men vermoedt dat deze vliegtuigen soms door de gevangenen werden gesaboteerd, omdat ze onverwachts neerstortten.
Misbruik van gevangenen
Alsof de leefomstandigheden in het kamp nog niet erg genoeg waren, werden de mensen die hier werden opgesloten ook nog eens heel vaak (en ten onrechte) gestraft. De “Sachsenhausen groet” was een van de beruchtste straffen; de slachtoffers moesten uren bukken met hun armen uitgestrekt. Ze werden ook vaak met hun handen achter de rug vastgebonden en aan een paal gehangen. Krijgsgevangenen werden dan weer gebruikt als proefkonijnen. Om een nieuw soort militaire laarzen te testen moesten ze zwaarbeladen tot 40 kilometer per dag rennen. Soms kregen ze prestatie bevorderende drugs toegediend zoals cocaïne. Dit laatste was zeker niet ongewoon, medische experimenten waren hier (net zoals in andere concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog) schering en inslag. Het dodelijke mosterdgas werd hier bijvoorbeeld ook uitgetest.
Beroemde gevangenen
In totaal verbleven hier gevangenen uit meer dan 40 verschillende landen. Gottfried Graf von Bismarck-Schönhausen, kleinzoon van de beroemde Otto von Bismarck, was een van de meest bekende gevangenen. Hij was een SS-officier die mee achter Operatie Valkyrie zat. Op 20 juli 1944 poogden enkele Duitsers onder leiding van Claus van Stauffenberg Adolf Hitler in zijn Wolfsschanze (hoofdkwartier) om het leven te brengen. Deze moordpoging werd ook verfilmd met Tom Cruise in de hoofdrol, maar draaide helaas op niets uit. De meesten werden meteen geëxecuteerd, maar Gottfried werd dus naar Sachsenhausen gestuurd. Hij zou hier verblijven tot dit concentratiekamp in Berlijn door de Russen werd bevrijd.
Hans von Donanhyi was ook iemand die aan Operatie Valkyrie had meegewerkt, net zoals een onsuccesvolle moordpoging eerder. Hij werd op 6 april 1945 opgehangen.
Openingstijden en kaartjes concentratiekamp Sachsenhausen
Als je Sachsenhausen gaat bezoeken, moet je daar helemaal niets voor betalen want de inkom is gratis. Je hebt wel de mogelijkheid om deel te nemen aan een gegidste rondleiding, wat bijzonder interessant kan zijn.
Dit concentratiekamp in Berlijn is geopend:
- Van 15 maart tot 14 oktober: elke dag tussen 8:30u en 18u
- Van 15 oktober tot 14 maart: elke dag tussen 8:30u en 16:30u
Tijdens het winterseizoen zijn de musea op maandag gesloten. Honden meebrengen is niet toegestaan.
Sachsenhausen bereiken
Vanuit Berlijn-Friedrichstrasse neem je de S1 trein (S-bahn Wannsee naar Oranienburg) tot in Oranienburg, de laatste halte. De treinrit duurt drie kwartier en om de twintig minuten vertrekt er een trein.
Vanuit Berlin-Hauptbahnhof neem je de regionale trein RE 5 (Regionalbahn 5) richting Stralsund/Rostock en je stapt af in Oranienburg. Je doet 25 minuutjes over de reis en er vertrekt een trein om het uur.
Vanuit het Oranienburg station kan je bus 804 (richting Malz) en bus 821 (richting Tiergarten) nemen en stap je af aan de halte Gedenkstätte.
Je kan ook gewoon wandelen en dan doe je er twintig minuutjes over.
Sachsenhausen is niet zo bekend als bijvoorbeeld Auschwitz of Dachau, maar daarom zeker niet minder indrukwekkend. Een bezoek grijpt je meteen naar de keel en zal je voor de rest van je leven bijblijven. Dat is nodig, want tot op vandaag de dag kan je nog altijd niet vatten wat zich hier heeft afgespeeld. Men beseft pas echt tot wat mensen in staat zijn als men met eigen ogen wordt geconfronteerd met hun wreedheid. Daarom moeten we er alles aan doen om deze plekken te eren en herdenken zodat deze vreselijke geschiedenis zich nooit herhaalt.
Citytrip naar Berlijn
Wil je Sachsenhausen graag bezoeken? Dan moet je eerst wel nog naar Berlijn. Blijf niet te lang stilstaan bij deze gruwelplek, maar geniet ook van al de rest wat Berlijn te bieden heeft. En geloof me… Dat is een heleboel! Mooie deals naar Berlijn vind je o.a. bij: [hotdeal city=”Berlin”]
